Μια εξαιρετική εργασία σχετικά με το ηθικό υπόβαθρο της σημερινής επιστήμης, το οποίο σπάνια αμφισβητείται, έχει κάνει ο ανεξάρτητος ερευνητής Andreas Klinksiek. Εδώ θα παραθέσουμε μερικά από τα συμπεράσματά του.

Το όνειρο της αθανασίας

«Με παράδειγμα τη σύγχρονη ιατρική και το όραμα που έχει για το μέλλον, θα εξετάσουμε στη συνέχεια το ηθικό υπόβαθρο της επιστήμης μαζί με τις προοπτικές της για τον 21^ο αιώνα.

Το μεσαιωνικό όνειρο των αλχημιστών να δημιουργήσουν «αιώνια ζωή» γνωρίζει καινούργια άνθιση χάρη στην υποστήριξη της ιατρικής από την τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Σήμερα πολλοί γενετιστές και λοιποί επιστήμονες θεωρούν θεμιτή και εφικτή την υλιστική αντίληψη ότι η ενσώματη ζωή στην υλική Γη μπορεί να παραταθεί επ’ άπειρον. Υπάρχουν μάλιστα άνθρωποι που πρόθυμα δέχονται να καταψυχτούν ζωντανοί πιστεύοντας ότι η ιατρική θα είναι σε θέση σε 50 με 100 χρόνια να τους επαναφέρει στη ζωή χωρίς να έχουν φθαρεί. Ελπίζουν δε ότι η μελλοντική επιστήμη θα έχει βρει μέθοδο ανακλύκλωσης για το σωματικό τους περίβλημα, ούτως ώστε να μείνουν σε αυτόν τον πλανήτη στους αιώνες των αιώνων.

Βέβαια υπάρχουν κι εκείνοι που μία τέτοια ουτοπία την βλέπουν περισσότερο σαν μία εφιαλτική προοπτική σαν από ταινία τρόμου: Γιατί, ποιοι θα είναι αυτοί που θ’ αποφασίζουν ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει;

Για την ανθρωπότητα θα ήταν πιο πολύ κατάρα παρά ευλογία, εάν η ιατρική κατάφερνε να επιτύχει το στόχο της να διατηρεί ένα σώμα για αιώνες – αν όχι για πάντα – μέσω της μεταμόσχευσης οργάνων ή με τη βοήθεια των ενσωματωμένων chip και με άλλα χημικά κοκτέιλ.

Η σημερινή ιατρική είναι ένα προϊόν της απώθησης των ανθρώπινων φόβων απέναντι στον πόνο και στο θάνατο

Γιατί αγνοεί τη δυναμική της ασθένειας και το νόημα του θανάτου. Αλλά και τα δύο αποτελούν προϋποθέσεις για μία συνειδητή πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Όταν κάποιος τις παραβλέπει, τις απωθεί, στερεί τον εαυτό του από φάσεις ουσίας για την ψυχική και πνευματική ωρίμανσή του. Ως αποτέλεσμα αυτό τον οδηγεί προοδευτικά στην ταύτισή του με το σωματικό του φορέα, αφού η διατήρησή του θεωρείται πιο σημαντική από την εκδίπλωση του πνεύματός του.

Άραγε είναι όντως ευκταίο να καταργηθούν αρρώστεια και θάνατος σ’ αυτόν τον πλανήτη; Με ποιο τίμημα; Εάν η Γη παρέμενε «ρεζερβέ» για τους ανακυκλώσιμους κατοίκους της, πώς θα έρχονταν παιδιά στον κόσμο; Μόνο με απολυταρχικό έλεγχο των γεννήσεων και τελικά ολοκληρωτική απαγόρευση της τεκνοποιίας θα μπορούσε να γίνει αυτό.

Επιστημονική φαντασία; Και όμως τέτοιες σκέψεις τριγυρίζουν πραγματικά τα μυαλά πολλών ατόμων, εξαιτίας των ταχύτατων αλλαγών στο χώρο της τεχνοϊατρικής. Όσο απερίσκεπτα έπαιξε η επιστήμη με την πυρηνική σχάση και την ατομική ενέργεια, το ίδιο απερίσκεπτα επεμβαίνει στο γενετικό κώδικα, επιδιώκοντας μία θεϊκή παντοδυναμία.

Απόλυτος έλεγχος του ανθρώπου

…Ας υπογραμμιστεί εδώ ότι οι ιλιγγιώδεις εξελίξεις αναφορικά με την έρευνα του γονιδιώματος δεν οφείλονται μόνο στην πρόθεση να γίνουν ιάσιμες μέχρι τώρα ανίατες ασθένειες, όπως μας λένε, αλλά επίσης – και ίσως κατά κύριο λόγο – για να γίνει ο άνθρωπος εντελώς διαφανής κάτω από το μικροσκόπιο, έως τα μύχια της ύπαρξής του. (Μια αντίστοιχη πρόθεση φαίνεται να κρύβεται επίσης πίσω από την όλο και ευρύτερη χρήση των τσιπ στην ιατρική τεχνολογία). Για παράδειγμα ο καθηγητής ποινικού Δικαίου Ράινχαρτ Μέρκελ και ο καθηγητής φιλοσοφίας Τόμας Μέτσινγκερ θα ήθελαν να σκανάρονται οι εγκέφαλοι παιδιών και εφήβων, ώστε να υπάρχει έγκαιρη πρόγνωση για το ποιος στο μέλλον θα μπορούσε να παρουσιάσει ψυχικές διαταραχές ή να γίνει εγκληματίας… Σήμερα οι εξελίξεις στην ιατρική έχουν αυτονομηθεί από τον έλεγχο της κοινωνίας. Έτσι μ.ά. υπάρχει τεράστιος κίνδυνος ο άνθρωπος να καταστρέψει τη ζωή τη δική του και του πλανήτη (βλ. π.χ. επιδημίες, πανδημίες…) Σαν το μαθητευόμενο μάγο δεν μπορεί πια ν’ απαλλαγεί από τα κακά πνεύματα που επικαλέστηκε.

Ο άνθρωπος, μια ελαττωματική μηχανή;

Με τη σύζευξη ιατρικής και τεχνολογίας η ολότητα του ανθρώπου και η ενότητα σώματος, ψυχής και πνεύματος κατακερματίστηκαν σε αμέτρητους εξειδικευμένους τομείς. Οι πολυσχιδείς θεωρίες τους συχνά αντιφάσκουν μεταξύ τους και κανένας πια δεν μπορεί να έχει συνολική εικόνα. Ως αποτέλεσμα προέκυψε ένα πλήθος εξειδικεύσεων, που καταντούν τον άνθρωπο μία ελαττωματική μηχανή που χρειάζεται ανταλλακτικά. Με αυτήν την πρόθεση παρακολουθούμε εκπληκτικές καινοτομίες, που το κίνητρό τους όμως δεν είναι η υπηρεσία στο συνάνθρωπο, αλλά αποκλειστικά το κέρδος. Η αρρωστημένη φιλοδοξία να δείξουν τι θα είναι ικανή να πραγματοποιήσει η ιατρική του μέλλοντος οδηγεί τους ερευνητές να υπερβαίνουν συνεχώς τις κόκκινες γραμμές, όπως π.χ. με την κλωνοποίηση ανθρώπων.

Το ανθρώπινο σώμα αντικείμενο για πατέντες

Οι κοινωνικές επιπτώσεις θα γίνουν φανερές όταν δυστυχώς θα είναι πια ανεπανόρθωτες. Για παράδειγμα, διεθνείς φαρμακευτικοί κολοσσοί βρίσκονται ήδη στα δικαστήρια, προκειμένου να κατοχυρώσουν τις πατέντες για τις ενώσεις αμινοξέων των DNS, τα οποία έχουν εντοπίσει ως φορείς συγκεκριμένων πληροφοριών κληρονομικότητας. Ως εκ τούτου, δεν ανήκουν πια στο κάθε άτομο που τα έχει κληρονομήσει από γενιά σε γενιά, αλλά θ’ αποτελούν ιδιοκτησία μίας εταιρείας βιοτεχνολογίας.

Αυτές οι φαρμακοβιομηχανίες επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση των κερδών τους. Για το σκοπό αυτό εργάζονται τα λόμπυ τους, παραπλήσια με τα λόμπυ της βιομηχανίας των πετρελαιοειδών, η οποία επί δεκαετίες εμπόδιζε την εφαρμογή τεχνολογιών φιλικών προς το περιβάλλον. Το ανάλογο ισχύει και για τους φαρμακευτικούς κολοσσούς, για τους οποίους η υγεία των ανθρώπων αποτελεί απλώς πρόσχημα, αφού αντίθετα μόνο από τους αρρώστους κερδίζουν χρήματα και μάλιστα πολλά.

Καθώς οι μέθοδοι διάγνωσης και θεραπείας γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες και εξειδικευμένες, ως συνέπεια παράγονται όλο και πιο πολλοί ασθενείς, όπως το κυκλοφοριακό πρόβλημα εντείνεται, όσο περισσότερα νέα μοντέλα αυτοκινήτων παράγονται. Όντως είναι ανησυχητικό σημάδι ότι παγκόσμια αναπτύσσονται οι φαρμακοβιομηχανίες, γιατί αυτό παραπέμπει σε κοινωνίες που γίνονται όλο και πιο άρρωστες.

Η υγεία στο χρηματιστήριο αξιών

Ήδη στις σύγχρονες κοινωνίες το κοινωνικό σύστημα υγείας και ο κρατικός προϋπολογισμός εξαρτώνται και από τους παγκόσμιους φαρμακευτικούς κολοσσοούς, των οποίων οι μετοχές στο χρηματιστήριο ανεβαίνουν όσο πέφτει το επίπεδο υγείας του λαού.

Η σύγχρονη ιατρική εξελίσσεται ολοένα και περισσότερο σε γιγάντια κερδοφόρα επιχείρηση, η οποία πουλάει αυτά που διαφημίζονται ως υγεία σε όσους έχουν την οικονομικη ευχέρεια να τα αγοράσουν.

Από τη μία πλευρά επενδύονται τεράστια ποσά στην εντατική ιατρική με τις υπερσύγχρονες, πανάκριβες μεθόδους που απευθύνονται αποκλειστικά στους έχοντες. Από την άλλη, σε λιγότερο ευνοημένα πληθυσμιακά στρώματα ή κράτη, δεν υπάρχουν αρκετοί πόροι για να εξασφαλίσουν τη βασική περίθαλψη.

Προκύπτει αναγκαστικά το ερώτημα: Η κλασική ιατρική βοηθάει ακόμη τον άνθρωπο; Ή μήπως προκαλεί περισσότερα κακά παρά καλά; Η κοινή γνώμη, που παρακολουθεί άναυδη τις ακροβασίες της σύγχρονης ιατρικής, διχάζεται ανάμεσα στο θαυμασμό και στο φόβο για το τι μέλλει γενέσθαι. Υπάρχει συχνά διάχυτη η αίσθηση ότι οι ερευνητές παραβιάζουν όρια που θα όφειλαν να σέβονται. Η κυριαρχία της τεχνολογίας οδηγεί αναγκαστικά στο ερώτημα για το πού οδηγεί αυτή η πρόοδος;

Ένα σύστημα υγείας για δύο κατηγορίες πολιτών

Παρά την αλματώδη πρόοδο, είναι εμφανής ο κίνδυνος οι κοινωνίες να διασπαστούν σε έχοντες – που θα είναι οι δέκτες οργάνων και τσιπ νανοτεχνολογίας – και σε μη έχοντες, που θα αναγκάζονται να πουλήσουν το ένα τους νεφρό για παράδειγμα, για να μπορούν να πάνε στο νοσοκομείο. (Χωρίς να λάβουμε καν υπόψη μας τις εγκληματικές πρακτικές ακούσιας αφαίρεσης οργάνων, που γνωρίζουμε από τριτοκοσμικές χώρες). Συνεπώς μόνον οι πλούσιοι θα αντέχουν το κόστος των «ανταλλακτικών» οργάνων. Έτσι όμως δεν θα προκύψει εκ των πραγμάτων μία μικρή «κυρίαρχη φυλή» (ημι)αθανάτων, ενώ οι μάζες των σκλάβων θα παράγουν απλώς τα «ανταλλακτικά»; Ή θα υπάρχουν αποθήκες κλωνοποιημένων ανταλλακτικών; Όπως και να ‘ναι για την ανθρωπότητα αυτό σημαίνει ότι διακυβεύει τη δυνατότητα να ωριμάσει πνευματικά στη βάση της αδελφοσύνης, της καρτερικότητας και της αναζήτησης του νοήματος πίσω από το κάθε μοιραίο γεγονός, που είναι ο οδοδείκτης γι’ αυτό που θα ‘πρεπε να γίνει η περαιτέρω πορεία της ψυχής, προκειμένου να τελειοποιηθεί.

Η ευθανασία

Όταν σε μία κοινωνία η υγεία ταυτίζεται μόνο με το σώμα, η δε ψυχή ναρκώνεται με ψυχοφάρμακα, εκ προοιμίου οι άρρωστοι, οι ανάπηροι, οι ηλικιωμένοι θεωρούνται υποδεέστεροι, πολίτες β’ κατηγορίας, αφού δεν ενσαρκώνουν το ιδανικό της ομορφιάς, της ρώμης και της υγείας. Έτσι πληθαίνουν οι φωνές που υποστηρίζουν την ευθανασία.^* Αλλά από πού παίρνουν τα κριτήρια για το ποια ζωή έχει αξία και ποια όχι;

Τι είναι ηθικό και τι όχι;

Ποιο είναι λοιπόν το ηθικό θεμέλιο για τα πειράματα με ζώα, για το εμπόριο οργάνων, για την αλά Φράνκεσταϊν αναπαραγωγική ιατρική με τους δοκιμαστικούς σωλήνες, τις ανώνυμες τράπεζες σπερμάτων, τα ωάρια στην κατάψυξη, την εξωσωματική σύλληψη, όπου οι γιατροί παίζουν τον Θεό; Εάν η ηθική είναι οι άγραφοι νόμοι που διέπουν την προστασία της αρμονικής συμβίωσης των ανθρώπων μεταξύ του, πού βρίσκεται η ηθική σε όλ’ αυτά; Άλλωστε η ηθική δεν διδάσκεται από τα βιβλία, παρά είναι καρπός εσωτερικής ωρίμανσης του καθενός, στη βάση της συνειδητής ειρήνης με τον εαυτό και με τον κόσμο. Είναι η δική μου συνειδητοποιημένη τοποθέτηση απέναντι στη ζωή και στο θάνατο, που θα με φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην τελειοποίησή μου ως άνθρωπος. Και πάνω σ’ αυτό οφείλει ν’ ασκείται ο καθένας που θέλει να έχει πραγματώσει το στόχο του, να γίνει όχι μόνο κατ’ όνομα άνθρωπος, πριν φύγει από την επίγεια ζωή για την αιώνια. Προς όφελος του ιδίου και προς όφελος των άλλων. Όπως λέει ένας γιατρός, ο δρ. Φρεντ Σάλομον:

« Το ζητούμενο δεν είναι να κρατήσει η ζωή πολλά χρόνια, αλλά τα χρόνια, οι μήνες ή και έστω μία μοναδική ημέρα να ’ναι γεμάτα με ζωή ουσίας»

Η μακροβιότητα δεν έχει σημασία

Όταν μία αρρώστια δείχνει στον άνθρωπο την αδυναμία του, αυτό κατά κανόνα γίνεται υπό την καθοδήγηση του ανώτερου Εαυτού του, για να τον ωθήσει να σκεφτεί για τη ζωή του και να πάψει να θεωρεί το σωματικό του φορέα κέντρο της ύπαρξής του. Γι’ αυτό και στ’ αγγλικά ο ασθενής «patient” σημαίνει υπομονετικός. Χάρη στην επιβεβλημένη υπομονή μπορεί ν’ αρχίσει ν’ αναγνωρίζει ότι ο θάνατος, τον οποίο αποφεύγει «όπως ο διάβολος το λιβάνι» και η αρρώστια που απωθεί από τη σκέψη του, είναι ουσιαστικές φάσεις της ζωής, προκειμένου η κάμπια να μεταμορφωθεί σε πεταλούδα.

Ο άνθρωπος είναι τριαδικός, σώμα, ψυχή και πνεύμα

Το πρόβλημα της κατεστημένης ιατρικής είναι ότι υπερτονίζει το σώμα, ούτως ώστε ταυτίζει τελικά τον άνθρωπο με το σάρκινο σωματικό του περίβλημα. Σύμφωνα με τον ορισμό του Π.Ο.Υ. από το 1984, «υγεία είναι μία κατάσταση πλήρους σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας και ως εκ τούτου πολύ περισσότερο από την απλή απουσία ασθένειας ή πάθησης».

Τα Ψυχοσωματικά αίτια

Αντίθετα οι περισσότεροι γιατροί εξετάζουν αποκλειστικά τα εξωτερικά συμπτώματα, παραβλέποντας τα ψυχικά – πνευματικά αίτια και σε τελευταία ανάλυση τον ίδιο τον άνθρωπο που πάσχει. Όμως ο άνθρωπος δεν είναι μηχανή, έχει και εσωτερική διάσταση. Και αυτή καθορίζεται από τη σχέση του με το δημιουργό του κι όχι από τη μηχανολογία. Με βάση αυτήν τη σχέση υπερβαίνει τα περιοριστικά όρια που του βάζει το σώμα του με τις απαιτήσεις του και ανακαλύπτει το ξεχασμένο νόημα της ύπαρξής του. Τότε γίνεται ολοκληρωμένο, υγιές άτομο με μία στοχοθεσία και επίγνωση που εκτείνεται πέρα από τα όρια της επίγειας ζωής. Όμως τέτοιους στόχους δεν μπορεί να τους κατακτήσει με τις δικές του δυνάμεις ούτε με φυσικές ή ψυχολογικές μεθόδους. Αυτό γίνεται μόνο με την επανασύνδεση (re–ligio) με τον Θεό, που είναι η μοναδική σωτηρία και τελειότητα. Μονάχα εάν ζωντανέψει μέσα του αυτήν την ζωή, βιώνει τη Μία, ατέλειωτη Ζωή, η οποία εκτείνεται επ’ άπειρον».

Ένα σημερινό παράδειγμα

Ένα παράδειγμα για την αλληλοφροσύνη της σύγχρονης ιατροτεχνολογίας, που μας αφορά όλους, είναι η παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού για τον Covid και όχι μόνο γι’ αυτόν. Ας δούμε τι γράφει σχετικά ο γιατρός Αλέξανδρος Τηλικίδης στο περιοδικό Holistic Life (3^ος / 4^ος 2022 σελ. 30):

Υπό την μορφή όμως θρησκευτικής πίστης επιβλήθηκε και το αλάθητο της Επιστήμης σήμερα. Η σύγ­χρονη Επιστήμη αν και αμφισβητεί την θεοκρατία και τα παπικά αλάθητα, στην πραγματικότητα επειδή αποτελεί γέννημα του Ρωμαιοκαθολικού Μεσαίωνα, χρησιμοποιεί στοιχεία θρησκευτικά στην προσπάθειά της να επιβληθεί. Ένα απ’ τα στοιχεία θρησκευ­τικής πίστης που χρησιμοποιεί η σύγχρονη Επιστήμη είναι να επιβάλλει την δική της άποψη ως μοναδική αλήθεια. Αυτό απορρέει από τον Μονοθεϊσμό των Ρωμαιοκαθολικών. Εφόσον ένας είναι ο θεός, ένας εί­ναι και ο εκπρόσωπός του στη Γη, μία και η αλήθεια. Έτσι η σύγχρονη Επιστήμη με τον Μονοθεϊσμό της αυτόν, επιβάλλει ως μοναδική λύση τα εμβόλια.

Για εκείνους όμως που παρατηρούν την συμπεριφο­ρά των φερόμενων ως επιστημόνων σήμερα (πράγ­μα το οποίο συμβαίνει για αρκετά χρόνια), διαπιστώ­νεται ότι υπάρχει μια παρέκκλιση ως προς τις βασικές ηθικές αρχές αυτής της ίδιας τους της Επιστήμης. Ενώ λοιπόν η Επιστήμη ξεκίνησε κατά το τέλος του Μεσαίωνα εναντιούμενη στην ιδέα του αλάθητου, σήμερα αυτοί οι οποίοι αυτοαποκαλούνται επιστή­μονες (καθηγητές Πανεπιστημίων, ερευνητές, κλπ.) χρησιμοποιούν το αλάθητο για να επιβάλλουν τις απόψεις τους και τις πρακτικές τους. Τολμούν ν’ αυτοαποκαλούνται καθηγητές Πανεπιστημίου, άρα πολύ περισσότερο υπεύθυνοι αφού διδάσκουν την νέα γενιά και να υποστηρίζουν ότι η φυσική ανοσία, αυτή η οποία απορρέει στον άνθρωπο μετά από την νόσηση από κάποιον ιό, είναι υποδεέστερη της εμβολιαστικής ανοσίας. Δηλαδή ότι αυτό που απορρέει απ’ την φύση είναι κατώτερο απ’ αυτό που απορρέει απ’την Επιστήμη και τεχνολογία του ανθρώπου. Αυτό από μόνο του είναι μια ιδέα η οποία καταρρίπτει στα μάτια οποιονδήποτε, την αξιοπιστία της σύγχρονης Επιστήμης. Δεν είναι δυνατόν να υποστηρίζεται κάτι τέτοιο από ανθρώπους που θέλουν να λέγονται επι­στήμονες.

Τι πάθανε λοιπόν οι επιστήμονες των Πανεπιστημί­ων και των ερευνητικών κέντρων ανά τον κόσμο και υποστηρίζουν μια τέτοια αντιεπιστημονική ιδέα;

Η απάντηση είναι απλή. Υπέκυψαν στις πιέσεις των αφεντικών τους. Τα αφεντικά τους θέλουν να πουλή­σουν και να επιβάλλουν στους λαούς τα εμβόλια. Αρα οι υπάλληλοί τους, δηλαδή οι Επιστήμονες των Πανε­πιστημίων και των Ερευνητικών Κέντρων, πρέπει να βγουν και να διαλαλήσουν την πραμάτεια των αφε­ντικών τους που είναι τα εμβόλια. Τα αφεντικά όμως δεν έχουν μόνο τους επίορκους επιστήμονες υποταγ­μένους, αλλά έχουν υπηρέτες και τουςπολιτικούς και τους δημοσιογράφους. Όσοι μάλιστα από τους επι­στήμονες τολμούν να εναντιωθούν, συκοφαντούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και αγνοούνται από τους πολιτικούς. Έτσι ξαφνικά και ενώ γνωρίζου­με ότι η Επιστήμη αρνείται το αλάθητο, το βλέπουμε να το επικαλείται και να το επιβάλλει με τον ίδιο σκο­τεινό τρόπο με τον οποίο το επέβαλλε και ο Πάπας. Και για εκείνους οι οποίοι εξακολουθούν ρομαντικά να πιστεύουν στην υπεροχή της Επιστήμης και έτσι να υποκύπτουν στον εμβολιασμό, τους διευκρινί­ζουμε ότι σήμερα η ιερά εξέταση είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (και οι λοιποί επιστήμονες) και Γα­λιλαίος όσοι αρνούνται να εμβολιασθούν».

Η προσωπική κρίση γι’ αυτό το θέμα ενός άλλου γιατρού, του Βαγγέλη Κουρούκλη, στο Holistic Life (3^ος / 4^ος 2022 σελ. 6), μας παραπέμπει στο άλλο κείμενο του Klinks’ek «Προφητείες και Συνομωσίες» στην αρχή της παρούσας ιστοσελίδας:

…«Ο Π.Ο.Υ. θέλει να εφαρμόσει την κυριαρχία του και τον έλεγχο πάνω στην υγεία του πα­γκόσμιου πληθυσμού, στα πλαίσια της γενικότερης κυριαρχίας μιας μειονότητας στην παγκόσμια διακυ­βέρνηση του πλανήτη. Το πείραμα για τον έλεγχο και την υποταγή των συνειδήσεων έχει πετύχει! Και αρ­χίζει να εφαρμόζεται και στους άλλους κλάδους της κοινωνίας (οικονομία, πολιτική, μεταναστευτικό κ.α.) μέσω του φόβου και της φτωχοποίησης των πολιτών. Οι άνθρωποι φοβισμένοι και εγκλωβισμένοι σταμά­τησαν να αντιδρούν, αλλά και να σκέφτονται και πα­ρατηρούν αμήχανα και μοιρολατρικά από τον κανα­πέ τους αυτές τις ολέθριες εξελίξεις και καταστροφές. Τα κράτη βρίσκονται υπό αυστηρό έλεγχο και οικο­νομική εξάρτηση, παρόμοια με μια παγκόσμια δικτατορία»…